Chronią przed czynnikami zewnętrznymi, upiększają, a nawet informują o kondycji organizmu. Włosy – bo o nich mowa – pełnią u człowieka różne funkcje, choć na co dzień rzadko o tym pamiętamy. Co ciekawe, włosy mają swoje życie, a budowa włosa nie jest tak prosta, jak się wydaje.
Co to są włosy?
Z biologicznego punktu widzenia włosy to zrogowaciały wytwór naskórka, który przyjmuje nitkowaty kształt. U większości ssaków włosy występują na całym ciele, natomiast u niektórych są zredukowane (np. u człowieka, ssaków morskich czy słoni). Jeśli chodzi o człowieka, włosy są najbardziej widoczne na głowie, pod pachami, na kończynach oraz w okolicy łonowej. Włosy rosną również na twarzy w formie brwi, rzęs i wąsów, natomiast u mężczyzn wyraźne owłosienie występuje również na klatce piersiowej i czasami na plecach. Resztę ciała pokrywają jasne i krótkie włoski, przy czym nie występują one na zgięciach stawów oraz podeszwach stóp i dłoni.
Jakie są rodzaje włosów?
Włosy ewoluują razem z człowiekiem. Już w okresie płodowym pojawia się miękki meszek zwany lanugo, który wypada wkrótce po urodzeniu. Następnie pojawia się owłosienie wtórne, które zanika w okresie dojrzałości płciowej. Ostatni etap to owłosienie terminalne, czyli szorstkie i mocne włosy charakterystyczne dla osób dorosłych. Na samej głowie rośnie od 100 do 150 tysięcy włosów, które mogą być proste, falowane lub kręcone. Na kształt włosa wpływa ilość i ułożenie tzw. mostków dwusiarczkowych, z kolei kolor zależy od stężenia danego rodzaju melaniny.
Skład włosa
Po krótkim wyjaśnieniu, co to są włosy, pora na analizę chemiczną. Włosy zbudowane są głównie z białek, a szczególnie keratyny. Przyjmuje się, że proteiny mogą stanowić od 65% do nawet 95% składu włosa. Resztę stanowią lipidy, pigment zwany melaniną, woda, pierwiastki śladowe oraz polisacharydy.
Poza keratyną istotnym składnikiem jest szczególnie melanina, która decyduje o kolorze włosów. Siwe w ogóle nie zawierają pigmentu, w rudych jest wiele jasnego barwnika (feomelaniny), natomiast u czarnych i brązowych występują duże ilości ciemnej formy melaniny (eumelaniny).
Kwestia tego, z jakich pierwiastków składa się włos, ma duże znaczenie w diagnostyce. Analiza włosa może bowiem dostarczyć informacji odnośnie zażytych substancji, przebytych chorób, zaburzeń metabolicznych, sposobu odżywiania, a nawet skażenia środowiska. Badania wykazują, że włosy osób cierpiących na różne zaburzenia i choroby mają specyficzny skład (np. niedobór żelaza, podwyższoną zawartość metali ciężkich). Skład włosa badany jest m.in. w medycynie sądowej przy określaniu przyczyny zgonu, w badaniach przesiewowych (np. w szkołach, u pracowników służb), leczeniu i kontroli uzależnień od środków odurzających, badaniach epidemiologicznych oraz w medycznych badaniach naukowych.
Budowa włosa – z jakich części składa się włos?
Mogłoby się wydawać, że włos to cienka nitka wyrastająca ze skóry. Jednak jest to spore uproszczenie, ponieważ włos podzielony jest na kilka elementów, przy czym spora jego część znajduje się pod naskórkiem. Natomiast budowa włosa w przekroju poprzecznym zależy od jego grubości i można tutaj wyróżnić:
- rdzeń włosa – najbardziej wewnętrzna warstwa, która stanowi oś włosów grubszych (we włosach cienkich zamiast rdzenia występuje kanał powietrzny);
- kora włosa – wewnętrzna, włóknista warstwa zbudowana ze zrogowaciałych komórek, w której znajdują się pigmenty i komórki odpowiedzialne za odporność włosa na odkształcenia (stanowi ok. 80% masy całego włosa);
- osłonka włosa – zewnętrzna warstwa zbudowana z przezroczystych łusek, odpowiada m.in. za wygląd włosów, czas schnięcia, podatność na elektryzowanie się, rozczesywanie (stanowi o stopniu porowatości włosów);
- pochewki (zewnętrzna i wewnętrzna) – dodatkowe warstwy występujące w części znajdującej się pod naskórkiem (korzeniu włosa).
Budowa włosa w przekroju podłużnym jest nieco bardziej złożona. Widoczna część rosnąca nad naskórkiem to łodyga włosa. Poniżej, w skórze właściwej, znajduje się korzeń włosa, który zakończony jest cebulką. Korzeń wyrasta z podłużnego zagłębienia, czyli mieszka włosowego. Bardzo istotnym elementem włosa jest znajdująca się na samym dole cebulki brodawka, która odpowiada za zaopatrywanie włosa w składniki odżywcze. Ponadto komórki znajdujące się w brodawce pobudzają macierz włosa do podziałów komórkowych, dzięki czemu włosy mogą rosnąć. Zniszczenie brodawki może uniemożliwić powstanie nowego włosa w mieszku.
Czy włos jest żywy?
Mieszek włosowy podzielony jest na dwie części:
- stałą z gruczołem łojowym oraz
- część dolną, która ulega zmianom w związku z cyklem życia włosa.
Trzeba bowiem wiedzieć, że każdy włos przechodzi cykl życiowy, w którym można wyodrębnić trzy fazy:
- anagen – etap intensywnego wzrostu włosa trwający 3-6 lat;
- katagen – etap obumierania włosa trwający 2-3 tygodnie;
- telogen – etap spoczynku mieszka włosowego, który trwa kilka miesięcy i kończy się wypadnięciem starego włosa.
W takim razie czy włos jest żywy? I tak, i nie. Żywą częścią jest cebulka, w której zachodzą podziały komórkowe powodujące wzrost włosa. Za dostarczenie tlenu i składników odżywczych do cebulki odpowiada brodawka, która znajduje się w najniższej części włosa. Jednak sama łodyga jest martwa – to po prostu zrogowaciałe włókna, w których nie zachodzą żadne czynności życiowe.